عمارت شاپوری پلی میان معماری قدیم و نو

خانۀ شاپوری یکی از خانه های دورۀ تحول معماری ایران و متعلق به دورۀ پهلوی اول است. عمارت شاپوری در اوایل دورۀ پهلوی بین سالهای 1315-1310، به سفارش عبدالصاحب شاپوری، یکی از تجار سرشناس شهر ساخته شد. باغ شاپوری یک باغ خصوصی به شمار می رفت و توسط معماری به نام حاج ابوالقاسم مهندسی ساخته شد. این خانه از اولین بناهایی است که با الهام از سبک های معماری غربی ساخته شده اند.

عمارت شاپوری از این نقطه نظر ارزشمند است که نشانگر شیوۀ زندگی و سبک و سلیقۀ یکی از افراد سرشناس در هفتاد سال پیش است. این عمارت تاریخی در مرکز شهر شیراز، اواسط خیابان انوری در باغی مشجر به مساحت 5324 متر مربع واقع شده است که پیشتر در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده در سال ۱۳۷۸ سازمان میراث فرهنگی استان فارس این عمارت مجلل را از خانواده شاپوری خریداری کرد تا در لیست میراث فرهنگی ایران ثبت کنند.

این مجموعه علاوه بر عمارت مرکزی، سه ساختمان مجزای دیگر را نیز شامل می شده است که دو ساختمان در جبهۀ شمالی، در انتهای کوچۀ بن بستی که به ورودی خانه ها منتهی می شود قرار گرفته اند.

بخش‌های مختلف یک عمارت زیبا

محل استقرار کالسکه، سورچی و خدمه و نیز ساختمان اندرونی را می‌توان در شمال باغ مشاهده کرد. بقایایی از ساختمان قدیمی و مخروبه آشپزخانه در ضلع جنوب غربی عمارت وجود دارد. گلخانه و یک حلقه چاه نیز در شمال شرق باغ قابل مشاهده هستند. اما عمارت اصلی شاپوری جاییست که می‌توان اوج هنر و تزئینات بکار رفته در ساخت مجموعه را دید و گویی معماران بیشتر وقت خود را به ساخت آن اختصاص داده‌اند تا اثری باشکوه پدید آورند.

این بنا دارای پلان نسبتاً چهارگوش است که به صورت دو طبقه با نمایی از یک ایوان هلالی شکل ساخته شده است. طبقۀ پائین ایوان دارای ستون های آجری چهارگوش با نمای کاشیکاری و طبقۀ دوم نیز دارای ستون های گچی، مغزکار تیر چوبی است. هنر معمار بنا در پرداختن به نقوش هندسی (نقوش آجری خفته و رسته) بر دیوارهای عمارت شاپوری است. جزئیات ستون ها و گچکاری های آن که دو به دو قرینه هستند.

تزیینات این بنا دارای تزئینات بسیار زیبایی از جمله کاشیکاری و گچبری در نمای اصلی است. از جمله یک طرح کاشیکاری شدۀ بسیار زیبا به تقلید از نقوش هخامنشی پاسارگاد در قسمت پیشانی است که دارای نقش انسان بالدار در مرکز طرح با رنگ های لاجوردی، قرمز، قهوه ای و سفید است. نقش حملۀ شیر به حیوان، نقش حافظ و سعدی در دو گوشه، ستون های گچی ایوان طبقۀ دوم با سرستون به سبک کرنتی، کاشیکاری گل و گیاه بر روی جرزهای ایوان طبقۀ پائین، نقش سرباز هخامنشی به صورت کاشیکاری در فضای داخلی با استفاده از تزئینات چوبی در سقف و مناظر نقاشی شده، از عوامل تزئینی این بنا به شمار می رود. بالکن طبقۀ اول در سراسر نمای اصلی کشیده شده است. حوض پنج پر بزرگ زیبایی وجود دارد که جلوه‌ای زیبا به باغ داده است.

بالکن عمارت شاپوری

یکی دیگر از جذابیت ها و ویژگی منحصر به فرد معماری خانه شاپوری، استفاده از بالکن در ساخت بناست که تا آن زمان چندان در معماری سنتی ایرانی کارکرد نداشت و مورد استفاده قرار نمی گرفت. تقریبا از این زمان به بعد است که بالکن به خانه های ایرانی راه پیدا می کند. بالکن هایی که در قسمت بهارخواب (محل اقامت تابستانی) عمارت نیز دیده می شود و ستون های مشابه نمای اصلی خانه دارد.

کارکرد اتاق ها

از دیگر ابداع های معمار در ساخت این بنا، اختصاص دادن کارکردی خاص به هر اتاق مانند اتاق خواب والدین، فرزندان، مهمان و … است. تا پیش از این در معماری سنتی ایرانی، شیوه طراحی بر این بود که هر اتاق چندین کارکرد داشته باشد به طوری که بتوان از هر اتاق به عنوان اتاق خواب، نشیمن، مهمان، پذیرایی و … استفاده کرد؛ اما در عمارت شاپوری می بینید که هر اتاق تنها یک کارکرد ویژه دارد و امکان استفاده های دیگری برای آن نیست.

ریتم کاشت درختان و جوی‌های آب

ریتم کاشت درختان در باغ تفاوت دیگر باغ شاپوری با باغ های ایرانی ست. برخلاف طراحی باغ ایرانی کاشت درختان در باغ شاپوری به صورت قرینه نیست و محور دید باغ کاملا باز است؛ چیزی که نشانه ای از باغ های اروپایی دارد ازجمله درختان کاشته شده در باغ شاپوری می‌توان به درخت سرو، افرا، چنار، درخت انجیر، انار، نارنج، خرما و گل‌های رز و شمعدانی را می‌توان نام برد.

همینطور جوی‌های آب در معماری ایرانی نهایتا پس از حرکت در باغ به حوض و استخر ختم می‌شوند اما در باغ شاپوری شاهد این موضوع نیستیم.

وضعیت فعلی خانه شاپوری

خانه شاپوری شیراز در سال‌های اخیر مورد بازسازی و تعمیر قرار گرفته و تملک آن به بخش خصوصی واگذار شده است. در حال حاضر در این بنای تاریخی با کاربری رستوران، کافه و نمایشگاه آثار فرهنگی و هنری استان فارس دایر است. هزینه ورودی عمارت شاپوری 2۰۰۰ تومان (بهار 1398) بوده و بازدید از آن همه‌روزه از ساعت ۸ صبح الی ۱۲ شب برای عموم آزاد می‌باشد. رستوران کافی شاپو انواع غذاهای سنتی ایرانی، فست فود و نوشیدنی‌های گرم و سرد را در فضایی رویایی و با بهترین کیفیت سرو می‌کند. در شب هنگام نورپردازی‌ زیبای بنا چهره‌ای فوق‌العاده دیدنی به عمارت و فضای آن می‌بخشند و زیبایی آن را دوچندان می‌کنند.

پیشنهاد می‌کنیم حتما در سفر خود از شیراز حداقل یک روز را برای دیدن از عمارت شاپوری و سایر باغ‌ها و خانه‌های دیدنی و تاریخی آن اختصاص دهید.